Materiały Lutnicze [odc. 1]

W serii artykułów , której niniejszy odcinek jest początkiem postanowiłem
rozprawić się z tematem konstrukcji i fizyki gitary basowej w sposób nieco
bardziej obszerny.

Aby zacząć od początku , zajmiemy się najpierw materiałami jakie są
stosowane w nowoczesnym lutnictwie. Obszar ten jest wyjątkowo ciekawy z tego
względu , ze cały czas rozwija się dynamicznie. W lutnictwie , nazwijmy je ,
klasycznym (budowa skrzypiec , wiolonczeli , gitar , kontrabasów etc.) nie ma
takiej swobody w dobieraniu materiałów. Na przestrzeni lat rodzaj drewna na
poszczególne elementy został dosyć dokładnie określony i wyjście poza te
ograniczenia nie będzie dobrze widziane. Z instrumentami nowoczesnymi jakimi
jest bas i gitara elektryczna sprawa ma się inaczej.

Na początku Leo Fender do budowy swoich instrumentów używał popularnych
rodzajów drewna. Lata siedemdziesiąte z firmami takimi jak Alembic
przyniosły zastosowanie gatunków drewna egzotycznego. Później przyszedł
czas na metal (Travis Bean , późniejszy Kramer, dzisiaj Vaccaro) grafit
(Status) a ostatnio używa się nowych specjalnych rodzajów tworzyw sztucznych
jak Luthite (Ibanez , Cort) czy Mixed Composite (Basslab). Pierwszym jednak ,
do dziś głównym materiałem z jakiego buduje się gitary basowe pozostało
drewno. Nie tylko jego rodzaj jest dla brzmienia istotny. Również wiek ,
miejsce gdzie drzewo rosło , rodzaj i sposób sezonowania maja wpływ na
jakość późniejszej gitary. Nie do pominięcia jest również fakt , ze
drewno pod względem estetyki przewyższa tworzywa sztuczne w sposób
jednoznaczny. Zastanówmy się teraz ,dlaczego instrumenty stare uważane są
za lepsze (lepiej brzmiące).Ma to oczywiście bezpośredni związek z
jakością drewna. Ważną bowiem sprawa jest, że przed pięćdziesięciu laty
rynek muzyczny dysponował niewspółmiernie większymi zasobami drewna. Nie
mowie tu o jakimkolwiek surowcu a o naprawdę starym stu czy dwustuletnim
materiale , który w chwili obecnej jest prawie nie do zdobycia. Co prawda
wiele firm wypracowało systemy suszenia przyspieszonego ale tego rodzaju
proceder absolutnie nie wytrzymuje konkurencji z naturalnym procesem. Z dwóch
powodów drewno stare dysponuje innymi właściwościami akustycznymi.

1)

Drzewo ścięte przed dwustu laty np. klonowe samo w sobie jest zupełnie inne
niż. klon ,który rośnie obecnie. nawet jeżeli w grę wchodzi ten sam region.
Spróbuje wytłumaczyć dlaczego. Przed setkami lat drzewa rosły o wiele
gęściej niż. ma to miejsce dzisiaj , ilość światła ,wody i
mikroelementów przypadających na roślinę była o wiele mniejsza. Dziś
sadzi się drzewa inaczej , dając im więcej przestrzeni. Chodzi o uzyskanie
takiego przyrostu w 75 latach na jakie przedtem potrzeba było lat dwustu. jest
to oczywiście typowo ekonomiczne myślenie, które lutnictwu nie przyniosło
korzyści. Oglądając dwa kawałki drewna , stuletnie i współczesne
natychmiast zobaczymy , ze ilość słoi na centymetr kwadratowy w próbce
starej jest o wiele większa. Nie trzeba dodawać ze zanieczyszczenia
przemysłowe , nawozy sztuczne etc. również nie przyczyniają się do poprawy
jakości.

2)

Przyspieszony proces suszenia nie zastąpi naturalnych warunków
atmosferycznych zmian ciśnienia , wilgotności , i temperatury ,które to
czynniki przez dziesiątki lat oddziaływały na surowiec. Nie istnieje
sztuczny proces , który byłby w stanie to zasymulować. Ciekawa jest
również sprawa starego drewna z regionu Wielkich Jezior(USA).Przed dwustu
laty tamtejsze obszary leśne zostały na długi czas zalane. Drzewa
przebywały pod zamarzająca woda czyli w otoczeniu ,które miało o wiele
mniejsza zawartość tlenu. Większość z nich została zaatakowana przez
bakterie ,które są winne powstaniu miliardów mikroskopijnych komór.
Zmieniło to oczywiście konsystencje i strukturę drewna. jaki to ma wpływ na
akustyczne zachowanie drzewa nie muszę mówić. Duże znaczenie ma tez miejsce
wegetacji. Chodzi tu o warunki klimatyczne. ten sam gatunek w zależności od
miejsca może wyglądać bardzo rożnie i naturalnie mięć rożne
właściwości akustyczne. Przykładem jest Palisander zwany po angielsku
Rosewood , tradycyjnie używany na podstrunnice. Istnieją następujące
rodzaje: Brazilian Rosewood , Indian Rosewood i Indonesian Rosewood. Jeżeli
Brazylijska odmiana tradycyjnie jest używana do wykonywania boczków i dna
gitary to jej Indonezyjski krewniak jest bardzo trudno obrabialny i nie jest
tak elastyczny. Dla ułatwienia podam , ze Indonezyjska odmianę można
spotkać również pod nazwami Bombay Rosewood, East Indian Rosewood, Shisham,
Biti i Eravidi. Zestaw gatunków drewna , które używa się w lutnictwie
pozwoliłem sobie ująć w dodatkowym spisie. Jak już widać na tych paru
przytoczonych wyżej przykładach ta niesłychanie wielka różnorodność
gatunków i jakości drewna stwarza sytuacje w której normalny śmiertelnik
(czytaj basista) jest absolutnie zagubiony. Trzeba ogromnej ilości czasu i
poświecenia aby przyswoić sobie chociaż podstawowe własności czy
charakterystyki poszczególnych rodzajów drewna. Oczywiście istnieją ogólne
założenia , którymi można się kierować przy doborze materiału na
instrument. baczna obserwacja basistów grających w stylu jaki nas interesuje
może dąć nam odpowiedz na pytanie jakich materiałów użyć aby uzyskać
podobne efekty. Weźmy pod lupę mistrza klangu Luisa Johnsona, jednego z
pierwszych , którzy zaczęli używać stylu slap na gitarze basowej. Leo
Fender budując dla niego bas (Music Man) użył na podstrunnice klonu
,również Marcus Miller w specjalnym , dla niego zrobionym modelu Fendera ma
klonowy fingerboard. Drewno to ma jaśniejsze brzmienie niż. Palisander co
pozwala na uwypuklenie techniki jakiej obaj używają. Na innych założeniach
opierał się Victor Bailey wybierając materiał na bas jaki dla niego
zrobiła firma Fender. Chodziło mu najpierw o uzyskanie dobrego brzmienia już
z samej gitary (jeszcze bez pickapów) , wiec eksperymentował dużo z
rożnymi gatunkami drewna. efektem tych doświadczeń jest bas , którego deska
jest zbudowana z paru warstw. wierzchnia płyta to drewno Koa (drzewo ,które
rośnie na Hawajach) i, z którego był już zbudowany jego poprzedni
bas(Pensa).Tył to mahoń , co według Baileya daje dobry niski brzmieniowy
fundament ,oprócz tego w środku basu znajduje się warstwa Rosewood co
powinno poprawić dodatkowo brzmienie. Naturalnie na tego rodzaju eksperymenty
może pozwolić sobie tylko duża firma. wystarczy rzucić okiem na ceny drewna
lutniczego żeby wrócić na ziemie. Nie tylko brzmieniowy aspekt jest brany
pod uwagę przy doborze materiału. Znany gitarzysta Stanley Jordan uważa , ze
gryfy grafitowe (jako ,ze materiał ten jest o wiele twardszy od drewna)
pozostają absolutnie proste. pozwala mu to ekstremalnie obniżyć struny co
przy jego technice ma niebagatelne znaczenie. W ogóle materiały
“alternatywne” otworzyły nowe horyzonty w produkcji gitar. Przewaga
instrumentów z surowców takich jak Mixed Composite (Basslab) czy Luthtite
(Ibanez , Cort) nie wyłączając grafitu jest dowolność w realizowaniu form.
Najbardziej wymyślny design służący poniesieniu walorów optycznych czy tez
zwiększeniu funkcjonalności i wygody jest możliwy. Realizacja takich
kształtów w drewnie o ile w ogóle możliwa , podniosła by nakład pracy a
co za tym idzie i kosztów parokrotnie. W latach osiemdziesiątych popularnym
materiałem był wyżej wymieniony grafit. przede wszystkim firma Status miała
i ma na tym polu wiele do powiedzenia. wtedy jednak ograniczano się do
produkcji gryfów grafitowych. oferowano je także jako wymienne do basów typu
Jazz czy Precision. Z czasem brzmienie instrumentów z szyja grafitowa zaczęto
uważać za “sterylne obecnie używa się obok gryfów czysto grafitowych
również konstrukcji mieszanych tzn. drewniane szyje posiadają grafitowe
wkładki wzmacniające , które obok funkcji usztywniającej wpływają także
na brzmienie. Problem dźwięku “sterylnego” został ominięty przez Charly
Müllera (Miller Basses) znanego niemieckiego producenta gitar basowych. buduje
on całkowicie grafitowe basy z pustym korpusem. kompozycja twardy grafit plus
pudło (słowo to tutaj nie za bardzo pasuje ale nie mogę znaleźć nic
lepszego) akustyczne wypośrodkowała brzmienie w sposób znakomity. Typowe
cechy grafitu czyli “szybki” atak i długi czas wybrzmiewania (sustain) został
“uszlachetniony” przez przestrzeń akustyczna. W każdym razie konstrukcja ta
jest warta uwagi i wypróbowania.

Lata siedemdziesiąte były czasem rozkwitu innej firmy używającej do
produkcji gryfów aluminium. chodzi oczywiście o Kramera. Firma ta jest
rozwinięciem wcześniejszych pomysłów Travis Beana.Gitary te miały
metaliczne brzmienie wspaniale nadające się do grania technika slap. Ostatnim
kszykiem mody wśród materiałów alternatywnych jest Mixed Composite firmy
Basslab.W tym wypadku trudno jest mówić o budowaniu instrumentu jest on
bowiem odlewany i wewnątrz pusty. Nie ma wiec przykręcanego gryfu czy
naklejanej podstrunnicy wszystko wychodzi z jednej formy. materiał ten
podobnie jak grafit jest wielokrotnie twardszy od drewna. jego wytrzymałość
jest tak duża , ze nie potrzeba śruby do regulacji gryfu. dla zmylenia
przeciwnika Basslab w swojej kopii Jazz Bassu montuje atrapę takiej śrubki
(!).Jeżeli chodzi o niewiarygodna wytrzymałość instrumentów z tworzyw ,
przykładem może być numer , który robił Ned Steinberger na frankfurckich
targach muzycznych. Kładł swój bas (słynny pagaj) na dwóch krzesłach w
taki sposób , ze końcówka gryfu leżała na jednym a krawędź deski na
drugim poczym wchodził i stawał na basowe , która po takiej operacji nawet
nie traciła stroju.

CDN.

Zenek Spawacz