Jak ustawić menzurę?

Menzura to długość czynna struny, czyli odległość pomiędzy siodełkiem a mostkiem. Ta prosta definicja nie wystarczy jednak do tego, by prawidłowo ustawić menzurę i móc cieszyć się odpowiednim brzmieniem gitary. Każdy początkujący (a czasami nawet bardziej doświadczony) muzyk może mieć pewien problem z jej ustawieniem. Jednak można się tego nauczyć tak, by nie być zmuszonym do tak częstego korzystania z usług serwisu gitarowego. Poza tym… samodzielne ustawienie menzury daje sporo satysfakcji, więc na pewno nie warto jej sobie odbierać. Jak to zrobić? Jak zmienić ustawienia menzury? Kiedy trzeba to zrobić? Skąd wiedzieć, że menzura w ogóle wymaga ustawienia? I jak brzmi dobrze ustawiona menzura?

Czym jest menzura?

Menzura to długość czynna struny, czyli jak już wspomniano – odległość pomiędzy siodełkiem a mostkiem. Na gryfie pod strunami znajdują się progi, a każdy z nich jest ustawiony w takim miejscu, by dla każdej ze strun z ustawioną równą długością czynną dźwięk był jak najbliższy ideałowi. Innymi słowami: mostek ma kilka punktów, w których długość czynna struny jest wprost proporcjonalna do wysokości struny.

Od ustawienia menzury zależy brzmienie gitary oraz to, czy nie „fałszuje” dźwięków. Jeżeli długość czynna strun będzie zbyt długa lub zbyt krótka, to po prostu nie będzie możliwe, by wydobywać z instrumentu pożądane dźwięki.

Jak ustawić menzurę krok po kroku?

Na początek warto jeszcze raz podkreślić, że menzurę mierzy się między progiem zerowym a siodełkiem na mostki.

Żeby ustawić menzurę, należy nastroić strunę. Jeśli pusta struna stroi, to dociskamy ją na 12. Progu i upewniamy się, że strój się zgadza. Do tego celu wykorzystujemy tuner albo stroik, który w razie wykrycia nieprawidłowego brzmienia poinformuje o tym fakcie. Jeśli struna na dwunastym progu jest zbyt nisko względem nastrojonej pustej struny, to należy ją skrócić. Jeśli struna jest zbyt wysoko, to powinno się ją wydłużyć. Robi się to poprzez potocznie zwane „kręcenie śrubami”. Śruby służą do zmiany naciągu struny, czyli inaczej rzecz ujmując – przesuwania siodełka na mostku. Wykręcając je, wydłużasz długość struny. Wkręcając je, skracasz długość czynną struny, czyli wspomnianą już menzurę.

Jeśli na strunie jest dźwięk niższy, niż powinien, to menzurę należy skrócić. Jeśli jest za wysoki, to powinno się ją wydłużyć.

W rzeczywistości wszystko sprowadza się do cierpliwości. Trzeba liczyć się z tym, że zwłaszcza za pierwszym razem ustawianie menzury najprawdopodobniej będzie przypominało zabawę w kotka i myszkę. Zanim nauczysz się, jak robić to szybko i w miarę sprawnie, musisz nabrać wprawy i dobrze poznać swoją gitarę. Jeśli nie czujesz się jeszcze pewnie, to najlepiej jest, żebyś ustawienie menzury wykonywał małymi kroczkami i na spokojnie. Skracaj lub wydłużaj struny stopniowo i sprawdzaj ich brzmienie tunerem chromatycznym. Im precyzyjniej będziesz działać, tym mniej czasu będziesz potrzebować na poprawki.

Czy można dobrze ustawić menzurę „na słuch”?

Niektórzy gitarzyści są w stanie ustawić menzurę bez korzystania z programów czy urządzeń ułatwiających strojenie. Oczywiście jest to możliwe…, ale na pewno nie jest to zadanie dla początkujących muzyków. Jeśli ustawiasz menzurę po raz pierwszy w życiu, to z pewnością nie powinieneś tego robić bez odpowiedniego przygotowania oraz bez korzystania z pomocy, które poinformują Cię, czy Twoje działanie w ogóle ma sens. 

Nawet jeśli nie masz żadnych wątpliwości i jesteś przekonany, że wszystko zrobiłeś w porządku, a menzura jest ustawiona prawidłowo, to i tak zawsze warto się upewnić i to sprawdzić. Możliwe, że tak przyzwyczaiłeś się do nieprawidłowego jej ustawienia, że na ten moment nie słyszysz już, że brzmienie odbiega od ideału. Skorzystanie ze stroika pomoże Ci uniknąć takiej sytuacji. To tylko chwila pracy, a efekty tego mogą być zdumiewająco dobre.

Co, jeśli gitara ma ustawioną menzurę, ale nie stroi?

Ustawienie menzury jest bardzo ważne, ale to nie wszystko. To zdecydowanie za mało, by mieć pewność, że brzmienie instrumentu jest prawidłowe a intonacja zgodna z oczekiwaniami. Jeśli po ustawieniu menzury wciąż intonacja nie jest dobra, to znaczy, że coś jest nie w porządku.

Zwykle wiąże się to z koniecznością sprawdzenia innych rzeczy. Problem może leżeć w zbyt wysokiej akcji strun na siodełku lub mostku. Może też być efektem niewłaściwego naprężenia gryfu po zmianie strun na zdecydowanie grubsze lub cieńsze. Przyczyną mogą być też zniszczone lub złej jakości struny, które po prostu nie brzmią dobrze. W końcu problemem może też być nieprawidłowe przyciskanie strun. Często się o tym zapomina, ale zły docisk strun łatwo pomylić z nieprawidłowym ich ustawieniem.

W niektórych – sporadycznych przypadkach – problemem jest złe spasowanie elementów gitary. W takim wypadku najczęściej trzeba po prostu ją reklamować, bo naprawa może być kosztowna, czasochłonna lub po prostu niemożliwa. Na takie błędy konstrukcyjne najbardziej narażone są tanie instrumenty niskiej jakości. Kupując je, trzeba zachować szczególną ostrożność i jak najszybciej upewnić się, że są w pełni sprawne. W razie stwierdzenia jakichkolwiek nieprawidłowości zwykle możesz skorzystać z prawa odstąpienia od zakupu. Jeśli jednak przegapisz właściwy termin albo uszkodzisz gitarę, to nie będziesz mógł jej zwrócić ani wymienić na nową, nawet jeśli ta zakupiona przez Ciebie była wadliwa.

Kiedy powinno się regulować menzurę?

Jest bardzo dużo sytuacji, w których konieczna jest regulacja menzury i ponowne jej ustawienie. Przede wszystkim należy ją przeprowadzić, gdy instrument nie brzmi dobrze. Jeśli dźwięki są „fałszywe”, to należy sprawdzić różne ustawienia części gitary i upewnić się, czy są prawidłowe. Wśród nich bez wątpienia jest menzura.

Są jednak sytuacje, w których właściwie można już odgórnie stwierdzić, że ustawienie będzie konieczne.

Zmiana strun

Jeśli zdecydowałeś się na wymianę strun, to na pewno powinieneś ustawić menzurę. Czasami mówi się, że jeśli struny zostały wymienione na takie o tej samej grubości, to ustawienie menzury nie jest konieczne. Nowe struny mogą jednak być bardziej naprężone niż stare i mocno zużyte, nawet jeśli są tej samej grubości.

W rzeczywistości dobrą praktyką jest sprawdzenie poprawności menzury po każdej zmianie, choć oczywiście grubsze struny mogą charakteryzować się innym naprężeniem niż cienkie i przy takiej zamianie, ustawienie menzury powinno być oczywistym krokiem.

Warto też wiedzieć, że struny na skutek ich eksploatacji mogą zmieniać swój naciąg. Zwykle staje się on mniejszy, czyli struny są wydłużone. Jeśli dużo grasz na gitarze, to powinieneś regularnie sprawdzać, czy brzmienie na pewno jest w porządku.

Regulacja gryfu

Jeśli zdecydowałeś się na regulację gryfu, to spodziewaj się tego, że konieczne będzie ustawienie menzury. Na pewno nie jest to dla Ciebie zaskoczeniem. Skoro zmienia się naprężenie strun wraz ze zmianą ustawienia gryfu, to musi też zmienić się ustawiona wcześniej menzura i trzeba ją wyregulować. Zwykle wystarczy kosmetyczna modyfikacja, ale na pewno nie wolno jej pomijać.

Akcja strun

Ustawienie akcji strun polega na ustawieniu ich wysokości, czyli odległości pomiędzy struną a gryfem. Mierzy się ją na wysokości dwunastego progu. Po ustawieniu akcji strun, czyli ich delikatnym podniesieniu lub opuszczeniu w kierunku gryfu, może zmienić się też ich długość. Stąd też konieczność wyregulowania menzury, by gitara mogła stroić poprawnie.

Od razu po zakupie

Warto przypomnieć, że w większości gitar struny powinno zmienić się właściwie od razu po zakupie. Trudno prawidłowo ocenić stan zużycia tych zamontowanych przez producenta oraz to, jak wiele osób ich dotykało. Kwestią dyskusyjną jest także ich jakość. Często, by nie podnosić ceny instrumentu, w zestawie z nim sprzedawane są kiepskie struny, które pozostawiają wiele do życzenia.

Jeżeli wymienisz struny na nowe, to musisz ustawić menzurę.

Jeśli z jakichś powodów nie decydujesz się na wymianę strun, to i tak po zakupie gitary powinieneś ustawić menzurę. Jest bardzo duże prawdopodobieństwo, że podczas transportu czy „przechodzenia z rąk do rąk” menzura się rozregulowała i jest to w pełni naturalne.  

Przy renowacji

Gitary można poddawać renowacji. Najczęściej dotyczy ona instrumentów używanych, które z racji swojej wartości (faktycznej albo emocjonalnej) ktoś chce przywrócić do dawnej świetności. Zdarza się, że gitara znajduje się w rodzinie od dawna, ale była źle przechowywana i po prostu w obecnym stanie nie można na niej grać. Nie oznacza to jednak, że nadaje się wyłącznie do wyrzucenia.

Renowacja to bardzo kompleksowa odnowa instrumentu, która obejmuje wiele elementów: od odświeżania, poprzez naprawę aż po konserwację po to, by zabezpieczyć instrument przed dalszą degradacją. Oczywiście elementem niezbędnym przy renowacji jest wymiana strun na nowe. W takim wypadku ustawienie od początku menzury jest działaniem oczywistym. W końcu po renowacji mamy do czynienia z gitarą niemal zbudowaną od nowa.

Kiedy brzmi niewłaściwie

Masz wrażenie, że każdy utwór, który grasz, nie brzmi tak jak powinien? Że wszystko jest jakieś koślawe i podobne do oryginału, ale jednak pojawiają się tam pojedyncze kiksy i fałsze? A może jesteś na tyle obyty z muzyką, że słyszysz, że niektóre dźwięki są zbyt wysokie albo zbyt niskie?

Jeśli pojawia się cokolwiek, co Cię niepokoi w brzmieniu gitary, to znak, że czas ją wyregulować. Oczywiście obejmuje to sporo różnych elementów, ale wśród nich bezwzględnie należy wymienić ustawienie menzury. To właśnie ono bardzo często rozwiązuje problem z dźwiękami, a Tobie pozwoli cieszyć się z doskonałego brzmienia, do którego na pewno dążysz.

Dobre praktyki przy ustawianiu menzury

Jeśli chcesz samodzielnie ustawiać menzurę, to musisz wiedzieć o kilku ważnych szczegółach, które ułatwią Ci to zadanie i pozwolą dość szybko cieszyć się grą.

Po pierwsze – menzurę powinno się ustawiać, trzymając gitarę w naturalnej pozycji. To znaczy, że powinieneś ją trzymać dokładnie tak, jak podczas gry. Zwłaszcza początkujących muzyków może kusić, żeby położyć gitarę płasko na blacie stołu czy biurka i na spokojnie przy niej pracować. To niestety jest błąd, który uniemożliwi Ci uzyskanie zadowalających efektów. Najwygodniej jest ustawiać menzurę, siedząc i opierając gitarę na kolanach.

Po drugie – ustawienie menzury powinno się wykonywać jako ostatnią z czynności regulujących brzmienie gitary. Jeśli wykonasz ją za wcześnie… to będziesz musiał przeprowadzić ją ponownie na sam koniec pracy, bo po prostu instrument będzie miał nieciekawe brzmienie i nie będzie stroić poprawnie.

Po trzecie – jeśli nie znalazłeś nigdzie odpowiedzi na Twoje pytania i nadal nie wiesz, jak ustawić menzurę, to zwróć się po pomoc do specjalisty. To żaden wstyd korzystać z serwisów gitarowych czy usług profesjonalnych lutników. Z pewnością jest to lepsze rozwiązanie niż samodzielne eksperymentowanie zakończone uszkodzeniem gitary. Jeśli nie jesteś w pełni pewien, że potrafisz to zrobić sam, albo mimo usilnych prób coś ciągle nie pasuje i menzura nie jest ustawiona prawidłowo, to z pewnością lepiej jest zwrócić się o pomoc niż grać ciągle na źle strojącej gitarze.

Ustawienie menzury w gitarze klasycznej i akustycznej

Warto dodać też, że zdania co do ustawiania menzury w gitarze klasycznej i akustycznej są podzielone. Niektórzy nawet twierdzą, że trzeba jej wykonywać, bo regulacja wykonana przez producenta w zupełności wystarczy i z czasem nie powinna ulec zbyt dużemu rozregulowaniu. Inni twierdzą, że te fabryczne ustawienia można trochę poprawić i dopasować do swoich własnych oczekiwań.

Rzeczywistość nie jest taka prosta i zdarzają się sytuacje, w których konieczne jest ustawienie menzury. Nie odbywa się ono w taki sposób jak w przypadku gitar elektrycznych i basowych. W tym wypadku mowa raczej o niewielkich działaniach, które mają wpłynąć na długość strun.

Jednym z tych działań jest wymiana podstrunnika. Można kupić gotowy model albo nawet wyszlifować i wyprofilować go samodzielnie. W takim wypadku można sobie według własnych upodobań poprawić długość każdej ze strun. To jednak jest zadanie bardzo czasochłonne i pracochłonne.  

Innym prostym sposobem na regulację menzury w gitarach klasycznych i akustycznych jest wymiana strun na takie o innej grubości. Jeśli zdecydujesz się na grubsze, to menzura minimalnie się skróci. Jeśli wybierzesz cieńsze, to menzura się wydłuży. Oczywiście zmiany te są niewielkie i mogą nie mieć widocznego wpływu na brzmienie gitary. Regulacja przy starych i bardzo zużytych strunach może nie dawać spodziewanych efektów, więc zamiast zaczynać od eksperymentowania z podstrunnikiem, dobrze jest po prostu wymienić struny na nowe. Możliwe, że to pozwoli rozwiązać problem z niewłaściwym brzmieniem.  

Dlaczego prawidłowe ustawienie menzury jest takie ważne?

Wróćmy teraz do zagadnienia najważniejszego. Po co tak właściwie ustawia się menzurę i dlaczego jest tak ważne, by robić to prawidłowo. Odpowiedź jest banalnie prosta. Dobrze ustawiona menzura jest niezbędna do tego, by uzyskiwać prawidłowe brzmienie gitary. Źle ustawiona będzie powodowała charakterystyczne i uporczywe brzęczenie na skutek strun obijających się o progi. To najbardziej znany i najczęściej występujący dowód na źle ustawioną menzurę. Jest to przykład dość jaskrawy, a brzęczenie podczas gry zdecydowanie ułatwia postawienie prawidłowej diagnozy.

Zdecydowanie trudniej jest, gdy pojawia się problem z brzemieniem, ale równocześnie nie wiadomo, co jest jego przyczyną. W takim wypadku należy podjąć szereg działań naprawczych, ale do końca nigdy nie wiadomo, które okaże się skuteczne. Oczywiście profesjonalny i doświadczony lutnik szybciej wpadnie na rozwiązanie problemu niż muzyk-amator, który gitarę w dłoni ma kilka razy do roku. Stąd też warto pamiętać, by w razie problemów z ustawieniem menzury albo z wykryciem przyczyny niskiej jakości brzmienia gitary udać się po pomoc do specjalisty. Wielu lutników ma nawet w swoim cenniku usługę przeglądu gitary, więc nawet jeśli nie masz pojęcia, dlaczego brzmienie Twojego instrumentu odbiega od ideału, to nie musisz martwić się tym, że Twoja prośba o jego sprawdzenie będzie czymś wyjątkowym czy odosobnionym. Nie należy bać się korzystania z usług fachowców, bo nawet doświadczeni muzycy często korzystają z ich pomocy. Tym bardziej jeśli jesteś właścicielem drogiego instrumentu, to możliwe, że lepiej będzie powierzyć opiekę nad nim lutnikowi, niż samodzielnie dokonywać napraw czy regulacji.

Wbrew pozorom w gitarze jest mnóstwo elementów, które mogą się rozregulować albo ulec zniszczeniu na skutek użytkowania czy upływu czasu. Mowa tutaj o gryfie, strunach, progach, siodełku, mostku czy w przypadku gitar elektrycznych także o elementach obwodów elektrycznych. Modyfikacje wprowadzane na którymkolwiek z wymienionych elementów właściwie wymuszają ponowne ustawienie menzury. 

W rzeczywistości, żeby na instrumencie można było grać i nie martwić się jego brzmieniem, wszystkie jego elementy muszą być w pełni sprawne. Można to porównać do dobrze naoliwionej maszyny, w której nawet najmniejsza część ma znaczenie dla działania całości. Stąd też oczywistą kwestią jest, że zbyt długa lub zbyt krótka długość czynna struny będzie uniemożliwiała grę.